01 Bevorderen zelfredzaamheid

Een grote meerderheid van de inwoners van De Fryske Marren ervaart over het algemeen nauwelijks tot geen belemmeringen bij deelname aan het maatschappelijk leven. Ten opzichte van het afgelopen jaar lijkt er over het algemeen ook een positiever beeld te zijn. Op alle fronten (lichamelijke gezondheid, fysieke en geestelijke gezondheid, lezen & schrijven of de taal spreken, moeite om rond te komen, en het gevoel erbij te horen) is men positiever en zijn er minder mensen die hinder ervaren op deze gebieden. Inwoners die wel matige tot ernstige belemmeringen ervaren, kampen met name met problemen met de lichamelijke gezondheid (6%) en fysiek functioneren (6%). Vermoedelijk heeft het herstellen van de maatschappij na de coronacrisis hier (mede) invloed op gehad.

Er komen veel  individuele inwoners bij Sociaal Werk De Kear met individuele vragen. Het valt op dat relatief veel vragen van een individueel karakter door de sociale wijkteams naar Sociaal Werk De Kear worden doorgestuurd. Individuele vragen worden op verschillende manieren opgelost. Vragen van korte/eenvoudige aard kunnen direct worden beantwoord, er kan informatie en advies worden afgegeven, soms gaat het om signalen uit de buurt die gemeld worden en in sommige gevallen gaat het om individuele trajecten of inwoners die wat langer worden gevolgd omdat zij een specifieke vraag hebben of (nog) niet naar een collectief kunnen worden toegeleid. In 2022 zijn er 56 individuele trajecten behandeld, waarbij mensen dus langer ‘gevolgd’ worden. De individuele trajecten beslaan vaak meerdere domeinen van de Zelfredzaamheidsmatrix. 1 op de 3 gevallen betrof een vraag  met betrekking tot het sociaal netwerk. Ook over de domeinen ‘tijdsbesteding’ en ‘maatschappelijke participatie’ waren redelijk wat vragen. De domeinen ‘geestelijke gezondheid’ en ‘lichamelijke gezondheid’ waren relatief minder vaak aan de orde. Dit is een verschuiving t.o.v. 2021, waarin deze laatste vier domeinen redelijk gelijk waren verdeeld. 

Niet iedereen kan voor hulp en ondersteuning terugvallen op zijn of haar sociale netwerk. Inwoners kunnen voor vragen met betrekking tot uitbreiding of versterking van het sociaal netwerk terecht bij Sociaal Werk De Kear. 33% van de individuele trajecten bij Sociaal Werk De Kear betreffen vragen met betrekking tot het sociaal netwerk.

Sociaal Werk De Kear draagt op deze wijze bij aan de ontwikkeling dat inwoners in de gemeente De Fryske Marren in toenemende mate terug (kunnen) vallen op familie, vrienden en kennissen voor hulp en ondersteuning. In de gemeente De Fryske Marren kan 81% van de inwoners terugvallen op de familie voor zorg en hulp (Burgerpeiling, 2023), dat is een toename van 11% t.o.v. het jaar daarvoor. 57% kan terugvallen op vrienden of kennissen (55% in 2022). De stijging van het percentage mensen dat kan terugvallen op mensen in de buurt is gestagneerd (33%).

Een effectieve aanpak is Sociale Netwerk Versterking (https://www.kennispleingehandi... en die wordt, zowel op collectief als individueel niveau, ingezet als methode om de zelfredzaamheid van inwoners te vergroten. De sociaal werker brengt de eigen mogelijkheden van de inwoner in kaart en maakt ze bespreekbaar. De vragen die centraal staan bij het inzetten van de sociale omgeving en het versterken van zelfredzaamheid en het sociale netwerk zijn: Wat kunt u zelf doen? Welke mensen in uw omgeving kunnen betrokken worden bij de oplossing? Is inzet van een vrijwilliger mogelijk? Wat kan de sociaal werker aanvullend aan advies of begeleiding bieden? Het is dus belangrijk dat de inwoner zelf de regie neemt en zelf besluiten neemt en een plan maakt voor de toekomst. De professional beperkt zich tot procesbegeleider en facilitator. Wanneer mensen zich met hun hart en talenten voor elkaar inzetten, kunnen mensen makkelijker op elkaar terugvallen en meer samen redzaam zijn. Een investering in het verbinden van elkaar is daarom de moeite waard.

Er is sprake van een toenemende behoefte aan sociale netwerk versterking. De buurtwerkers van Sociaal Werk De Kear werken door middel van ‘Netwerk Versterken in de Buurt’ om hulpvragen uit de buurt te verspreiden en op te lossen. Inwoners met een hulpvraag worden actief gekoppeld aan iemand in de buurt die wel wil helpen. Op die manier wordt de buurt van binnenuit versterkt en ontstaan duurzame contacten in het versterken van het netwerk.  Deze aanpak is  in 2022 geëvalueerd. Wat opviel aan dit project was dat de hulpvragen in de eigen buurt of straat werden opgepakt en/of bespreekbaar werden gemaakt. Uit de Burgerpeiling (2023) komt ook naar voren dat buurtbewoners in toenemende mate voor elkaar klaar staan en dat er meer vertrouwen en betrokkenheid is bij buurtbewoners. 

Jongerenwerkers en buurtwerkers sport en cultuur zijn actief op de vindplekken, zoals school, op straat en de keet.  Door in en rond school aanwezig te zijn, komen jongerenwerkers makkelijk in contact met jongeren. Er wordt veel geïnvesteerd in het opbouwen van contact met de jongeren, door aan te sluiten bij de interesse die zij hebben (gamen, voetballen, muziek maken etc.).              

In december 2022 hebben buurtwerkers een start gemaakt met het project ‘In gesprek over roken’. Het doel van dit project is dat in 2040 een rookvrije generatie is gerealiseerd. De buurtwerkers werken in dit project samen met de GGD. De buurtwerkers zetten hun netwerk in om inwoners uit Lemmer te bereiken en te mobiliseren om te gaan stoppen met roken.

Het percentagelaaggeletterden in De Fryske Marren ligt met 10% onder het landelijk (12%) en Fries gemiddelde (13%). Laaggeletterden blijken oververtegenwoordigd binnen bepaalde groepen. Dit geldt bijvoorbeeld voor mensen die niet aan vrijwilligerswerk doen, mensen die het gevoel hebben weinig invloed te kunnen uitoefenen op de politiek, mensen die weinig vertrouwen in de medemens hebben en mensen die zeggen over een minder goede gezondheid te beschikken.[1]

Sociaal Werk De Kear ondersteunt laaggeletterden en betrekt hen bij inwonersinitiatieven. Daarnaast is Sociaal Werk De Kear, om laaggeletterdheid te bestrijden, aangesloten bij Taalnetwerk DFM. Het taalnetwerk zet zich actief in om mensen die laaggeletterd zijn te vinden en toe te leiden naar ondersteuning. De bibliotheek en Sociaal Werk De Kear hebben een verantwoordelijke rol in het vinden van voldoende vrijwilligers. Sociaal Werk De Kear werkt samen met het Digi-Taalhuis van de bibliotheken en de onderwijsinstanties.

Met de campagne laaggeletterdheid werd er ingezet op het voorlichten over het signaleren van laaggeletterdheid, het aanbieden van online trainingen om laaggeletterdheid te signaleren en bespreekbaar te maken, het actief aanbieden van de doorverwijsroute naar het Digi-taalhuis, het onder de aandacht brengen van ‘gezondheid is ook taal’ en de inzet van een ervaringsdeskundige.

In ‘De week van lezen en schrijven’ is aandacht gevraagd voor het verminderen en voorkomen van laaggeletterdheid in Nederland. In De Fryske Marren is de brievenwasserette neergezet. Brieven, folders en moeilijke teksten konden worden ingeleverd en werden vervolgens samen met een laaggeletterde bekeken en herschreven, soms samen met de schrijver van de brief.

In de gemeente De Fryske Marren ervaart een deel van de bevolking (21%) beperkingen op het terrein van financiën, dit is een afname van 1% ten opzichte van vorig jaar (Burgerpeiling 2023). In veel contacten met inwoners die hulp vragen ziet Sociaal Werk De Kear dat armoede en sociale uitsluiting een grote rol spelen in hun leven. Thema’s zoals bijvoorbeeld energiearmoede en menstruatiearmoede worden vaker genoemd.
Het afgelopen jaar is er 155 keer informatie en advies gegeven over financiën.

Het sociaal wijkteam pakt de individuele ondersteuning op dit gebied op. Aansluitend op de gemeentelijke Kadernota Foarút, van armoede naar integraal kansenbeleid in De Fryske Marren, richt Sociaal Werk De Kear zich vooral preventief op collectieve voorzieningen. Het valt echter wel op dat veel vragen van een individueel karakter door de sociale wijkteams naar Sociaal Werk De Kear worden doorgestuurd.
Met voorlichting en advies wordt op mogelijkheden van fondsen en ondersteunende instanties gewezen. In de bibliotheken in Joure, Balk en Lemmer is Regelhulp actief. Regelhulp biedt hulp bij sociaaljuridische of financiële vragen en bij het begrijpen en invullen van formulieren. Vrijwillige medewerkers ondersteunen inwoners bij het begrijpen van en reageren op een brief, met als doel dat ze dit de volgende keer zelf kunnen. Ook adviseren ze over regelingen en voorzieningen met betrekking tot sociale zekerheid. Twee dagdelen per week kunnen inwoners hiervoor terecht. Vragen waar regelhulp geen ondersteuning in biedt zoals vragen over belasting en bewindvoering werden doorverwezen naar het sociaal wijkteam. Vanuit Sociaal Werk De Kear worden de vrijwilligers geworven, getraind en begeleid. Hiermee is ook de verbinding met het Taalhuis en de ontmoetfunctie van de bibliotheek gelegd. 

In 2022 zijn er 300 casussen geweest die betrekking hadden op jongeren. De inzet is vooral gericht op de doelen “bevorderen participatie’’ en ‘’bevorderen zelfredzaamheid’. Hieronder gaan we op specifieke onderdelen hiervan verder in.

De buurtwerker/jongerenwerker werkt vindplaatsgericht ten aanzien van jongeren: hij of zij is vooral op pad zonder directe afspraken en zoekt de plaatsen op waar kinderen, jongeren en hun ouders zijn. Dit is bijvoorbeeld op scholen en sportclubs, maar ook op sociale media of op plekken waar sprake is van overlast. Outreachend werken zorgt ervoor dat jongerenwerkers makkelijker te benaderen zijn en dat het contact laagdrempelig is. Jongeren geven aan behoefte te hebben aan activiteiten. Sociaal Werk De Kear onderzoekt met de jeugd aan welke activiteiten behoefte is en welke locatie daarvoor het meest geschikt is. De afgelopen periode zijn jongeren door de coronapandemie flink beperkt in hun vrijheden, sociale contacten en mogelijkheden tot onderwijs. Mede op verzoek van de scholen zijn de jongerenwerkers extra aanwezig geweest op straat. Daarnaast is de inzet versterkt door jongeren een training aan te bieden waarin zij leren wie ze zijn, waar ze goed in zijn en hoe ze dit positief in kunnen zetten voor de buurt of het dorp. Dit in afstemming met Sociaal Wijkteam Jeugd en Gezin. Ook de komende periode zullen jongeren nog gebaad zijn bij deze inzet, aangezien hun kansen om hun sociale vaardigheden en burgerschap te ontwikkelen de afgelopen periode kleiner zijn geweest[2]. 

Jongerenwerkers en buurtwerkers sport en cultuur zijn actief op het voortgezet onderwijs. Door wekelijks in en rond school aanwezig te zijn, komen jongerenwerkers makkelijk in contact met jongeren. Ze dragen bij aan een positief schoolklimaat en ondersteunen jongeren bij vragen, problemen en persoonlijke ontwikkeling (talent ontwikkeling). Om een relatie met de jongeren op te kunnen bouwen wordt aangesloten bij de interesse die zij hebben (gamen, voetballen, muziek maken etc.). Sport en bewegen wordt als middel ingezet om in contact te komen en een relatie op te bouwen met jongeren.
Ook neemt Sociaal Werk De Kear deel aan het zorgoverleg en wil het sociaal werk in samenwerking met andere partijen vroegtijdig schoolverlating voorkomen.

Samen met het VO en de werkgroep jeugdparticipatie (raadsleden) is de aanpak van het ‘jeugdparticipatie project’ opgezet. In verschillende sessies werken jongeren hierbij een idee uit tot een concreet en uitvoer plan, met als doel om iets te betekenen voor hun directe leefomgeving. Jongeren zijn creatief leider van dit project.

Er zijn collectieve activiteiten georganiseerd die zijn gericht op het vergroten van weerbaarheid van kinderen en jongeren. De buurtwerkers sport en cultuur bieden in samenwerking met de jeugdigen op basis van de geïnventariseerde vraag en behoefte, weerbaarheidstrainingen en/of groepstrainingen aan. In het afgelopen jaar hebben de buurtwerkers sport en cultuur trainingen ‘Rots en Water’ gegeven aan jongeren in Balk, Joure, Lemmer, Oudehaske, Sint Johannesga, Sint Nicolaasga en Ouwsterhaule. Rots en Water richt zich op de ontwikkeling van sociale competenties, weerbaarheid en het voorkomen en aanpakken van pesten. Spelenderwijs en via fysieke oefening leren de jeugdigen sociale, communicatie- en confrontatie- vaardigheden aan en voelen zich sterker weerbaarder. Uit onderzoek komt naar voren dat jongeren die deelnemen aan deze trainingen zich weerbaarder voelen, een positievere identiteit ervaren en meer actieve coping mechanismen gebruiken in moeilijke situaties[3]. Ook blijkt dat het een positief effect heeft op pestgedrag. Kinderen werden minder fysiek en mentaal gepest. Op de lange termijn ervaren jongeren een verbeterd vermogen om goede keuzes te maken, zichzelf positief te beïnvloeden en hebben ze meer vertrouwen dat ze taken goed uit kunnen voeren[4]. 

Om de ambitie om minder inwoners beperkingen te laten ervaren te realiseren, is samenwerking met huisartsen belangrijk. Onderzoek toont aan dat veel mensen de huisarts bezoeken met psychosociale problematiek, soms in combinatie met een medische klacht of chronische ziekte. Denk aan diabetes, overgewicht, verslavingsproblematiek, eenzaamheid, verlies en rouw. Vanaf de start heeft Sociaal Werk De Kear een intensieve samenwerking met het Zorgplein Lemmer. Er wordt deelgenomen aan het project t.a.v. Positieve Gezondheid, wat door de huisarts is gestart. Dit heeft geresulteerd in een doorontwikkeling van de infobalie (de opzet was er al) waar vrijwilligers inwoners en patiënten van de huisartsen verwijzen naar de juiste loketten bij sociale vraagstukken.

In Lemmer is op 1 juni 2022 ‘Welzijn op Recept’ gestart. Welzijn op Recept koppelt huisartsen en welzijnsorganisaties direct aan elkaar. In Lemmer is er sinds een aantal jaren vanuit de huisarts, het Zorgplein en welzijn al ingezet op deze verbinding. Uit de Burgerpeiling (2021) komt naar voren dat inwoners van Lemmer zich gemiddeld vaker eenzaam voelen dan in andere regio’s in De Fryske Marren. Er is gestart met 5 huisartsenpraktijken in Lemmer en Echtenerbrug en 2 welzijnscoaches. Er zijn veel positieve ervaringen en proactieve geluiden vanuit huisartsen. Dit heeft al geresulteerd in een groei naar inmiddels 8 huisartsenpraktijken en de inzet van 32 uur van de welzijnscoaches.

Welzijn op recept is er voor mensen met psychosociale problemen, zoals sombere gevoelens, angst, weinig zelfvertrouwen en piekeren, die regelmatig de huisarts bezoeken en niet gebaad zijn bij medische of psychologische hulp. Met de Welzijn op Recept methodiek verwijst de huisarts patiënten met een dergelijke vraag door naar een welzijnscoach. Dit is een professional die verbonden is aan Welzijn op Recept. Deze professional gaat met de patiënt in gesprek en kijkt samen met de inwoner welke welzijnsinterventie het beste past om de gezondheid in de volle breedte te verbeteren. Ervaring leert dat toegang via de huisarts werkt en dat de huisarts zelf meer zicht krijgt op mogelijkheden voor patiënten vanuit welzijnswerk. Uit een onderzoek in Midden-Groningen bleek dat 60% van de deelnemende patiënten meer welbevinden ervaart.

Sociaal Werk De Kear werkt op verschillende manieren samen met partners in het veld. Samen met deze formele en informele partners in de gemeente levert Sociaal Werk De Kear een belangrijke bijdrage aan het versterken van de zelfredzaamheid van de kwetsbare inwoners van de gemeente De Fryske Marren. 

De buurtwerkers sport en cultuur van Sociaal Werk De Kear maken gebruik van sport en cultuur als middel om bij te dragen aan de versterking van de sociale basis en het voorkomen van problemen bij doelgroepen die extra aandacht nodig hebben. Het gaat hierbij allang niet meer alleen om sport en cultuur, maar ook om bijvoorbeeld bewegen, actief samen zijn en samen een kopje koffie drinken.  Buurtwerkers hebben in hun werk verschillende rollen, waaronder aanjager, verbinder, doorverwijzer en organisator, afhankelijk van de behoeften van de inwoners. Ze zetten sport en cultuur in als verbinding tussen inwoners, sportverenigingen en culturele organisaties en – activiteiten en ondersteunen verenigingen om vitaal te blijven. Ze stimuleren inwoners om te bewegen en gezond te leven of deel te nemen aan activiteiten. Buurtwerkers werken gebiedsgericht en kennen de dorpen en mensen, waardoor ze duurzame oplossingen en initiatieven tot stand kunnen brengen. Ze baseren  hun inzet op de gebiedsanalyse.  De inzet van buurtwerkers sport en cultuur als schakel en verbinder in de wijk tussen sport- en beweegaanbod en eerstelijnszorg is volgens onderzoeken een belangrijke succesfactor in de doorstroom van mensen met een gezondheidsrisico van zorg naar regulier sport- en beweegaanbod[5].

Middels de Brede Regeling Combinatiefunctionarissen zijn er middelen beschikbaar gesteld om de verbinding tussen sporten, cultuur en een derde discipline tot stand te brengen. Voor Sociaal Werk De Kear uit zich dit in 8,2 fte. Waarvan 7,8 voor de sector sport en bewegen en 0,4 fte voor de sector kunst en cultuur.  In de figuur hieronder is een overzicht van verschillende activiteiten die gericht zijn op het bevorderen van zelfredzaam, waarin sport en/of cultuur als middel wordt gebruikt. Dit overzicht is niet uitputtend.